Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA

سالمندی موفق در ایران : مفهوم پردازی ، ساخت و رواسازی ابزار

نسیبه زنجری، مریم شریفیان ثانی ، فرحناز محمدی ، میمنت حسینی چاوشی

چکیده

مقدمه: سالمندی موفق یک مفهوم چندبعدی و بین رشته‏ای است. اما برخلاف پیشینه تحقیقاتی گسترده‏ای که در مورد آن وجود دارد، هنوز تعریف واحدی و ابزار سنجش استانداردی برای آن ارائه نشده است. از اینرو، هدف رساله حاضر مفهوم‏پردازی، ساخت و رواسازی ابزار سالمندی موفق در جامعه ایران است.

روش و داده‏ها: در این مطالعه برای طراحی ابزار سنجش سالمندی موفق و رواسازی آن از رویکرد روش تحقیق ترکیبی (داده های کیفی و کمی) و بویژه فرا-چارچوب IDCV استفاده شده است. این تکنیک شامل 10 فاز است که با مفهوم پردازی سالمندی موفق و ابعاد آن بر مبنای رویکرد تحلیل محتوای جهت‏دار (مرور تلفیقی و مطالعه کیفی ادراک سالمندی) شروع، سپس منجر به طراحی ساخت ابزار اولیه سالمندی موفق شده، و در ادامه روایی محتوایی و صوری ابزار اولیه توسط پانل متخصصان و تعدادی از سالمندان بررسی شد. ابزار اصلاح شده از طریق اجرای پیمایش کمی ابزار مورد آزمون میدانی قرار گرفت و اعتبار یابی کمی (روایی سازه ای و همگرا) آن اندازه گیری شد، سپس تحلیل متقاطع برای اعتباریابی ابزار انجام و در نهایت ابعاد و همبسته های سالمندی موفق در جامعه مورد مطالعه کندوکاو شد. در این فرایند از تکنیک تحلیل محتوای جهت دار و نرم افزار مکس‏کیودا برای تحلیل داده‏های کیفی و از تکنیک های آماری نظیر تحلیل عاملی اکتشافی، همبستگی کانونی، تحلیل واریانس و تحلیل طبقه‏بندی چندگانه در محیط نرم افزاری اس‏پی‏اس‏اس جهت تحلیل داده‏های کمی استفاده شد.

نتایج: کندکاو مفهوم پردازی سالمندی موفق با استفاده تحلیل محتوای جهت دار مصاحبه‏ با سالمندان مشارکت کننده در مطالعه کیفی، 16 زیرطبقه و 6 طبقه اصلی سالمندی موفق، به ترتیب، شامل به‏زیستن‏ اجتماعی، به‏زیستن‏ روان شناختی، سلامت جسمانی، معنویت و تعالی، امنیت اقتصادی- مالی، و محیط دوستدار سالمند را نشان داد. سپس، بر مبنای نتایج آن مخزن اولیه گویه‏ها شامل 187 گویه طراحی گردید. روایی محتوایی و صوری این گویه‏ها توسط پانل متخصصان(12 نفر) بررسی و نتایج ارزیابی منجر به اصلاح ابزار اولیه و کاهش تعداد گویه‏های آن به 85 شد. سپس، ابزار اولیه سالمندی موفق توسط همان سالمندانی که در مصاحبه کیفی شرکت کردند، تکمیل گردید و روایی صوری سنجش و تعداد گویه‏ها به 81 کاهش یافت. همچنین، در این مرحله برای افزایش روایی ابزار و آزمون تورش دار نبودن آن، تحلیل متقاطع انجام شد. یعنی از طریق ماتریس بین پاسخگویان، ابعاد و زیر مقوله های بدست آمده از مطالعه کیفی، کمی سازی و نمره گذاری شد ( بصورت 0 و 1)، و سپس بین این مجموعه نمرات کمی سازی شده مشارکت کنندگان و نمرات بدست آمده آنها از ابعاد و زیر مقوله‏های ابزار اولیه سالمندی موفق، همبستگی کانونی گرفته شد که معنادار و با قدرت تبیین بالا بود.

از اینرو، ابزار اصلاح شده سالمندی موفق با 81 گویه آماده آزمون میدانی شد. بعد از اجرای پیمایش و تکمیل ابزار با 600 نفر سالمند تهرانی، روایی ساختاری (عاملی) ابزار با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی اندازه گیری شد. نتایج نشان داد 54 گویه‏ باقیمانده روی هفته عامل قرار گرفتند شامل؛ "به‏زیستن‏ روان‏شناختی"، "حمایت اجتماعی"، "امنیت مالی-محیطی"، "معنویت"، "سلامت عملکردی"، "سلامت جسمی و روانی"، و "رفتارهای مرتبط با سلامت". علاوه بر روایی ساختاری، ابزار از میزان بالای روایی همگرا (مقایسه با ابزار رضایت از زندگی) و روایی سازه ای-گروه شناخته شده (حساس به تفاوتها وشباهتها در گروههای مختلف نظیر طبقات مختلف اجتماعی و وضعیت های مختلف سلامتی) برخوردار بود. همچنین، ابزار از ضرایب بالایی در پایای برخوردار است؛ پایایی درونی (آلفای کرونباخ کل ابزار 0.93) و ثبات زمانی (همبستگی درون طبقه‏ای 0.97در آزمون مجدد) بسیار خوب برخوردار است. بعلاوه، نتابج تحلیل متقاطع بیانگر همبستگی و هم‏پراشی مشترک یافته های کمی و یافته‏های کیفی ابزار و در نتیجه روایی خوب سالمندی موفق است.

در نهایت، ابعاد سالمندی موفق مقایسه و با همبسته‏های اجتماعی و جمعیتی آزمون شد. نتایج نشان داد که سالمندان در بعد معنویت و سلامت عملکردی بیشترین نمره و در مقابل، در بعد‏ به‏زیستن‏ روان‏شناختی و امنیت مالی کمترین نمره را داشتند. همچنین، کمتر از 10 درصد سالمندان در تمام ابعاد سالمندی موفق نمره بالاتر از میانگین کسب کردند.  نتایج تحلیل چند متغیره(MCA) نیز نشان داد سالمندی موفق و ابعاد آن عمدتاً توسط متغیرهایی نظیر تحصیلات، طبقه اقتصادی- اجتماعی، وضعیت سلامتی و نداشتن بیماریهای مزمن، ترتیبات زندگی، و وضعیت اقتصادی- اجتماعی مناطق مسکونی تبیین می شود.

نتیجه‏گیری: سیاستگذاری اجتماعی در حیطه سالمندی موفق نیازمند توجه به تمام هفت بعد سالمندی موفق در سطوح فردی (مانند سلامت جسم و روان)، سپرجبرانی/ محافظتی (حمایت اجتماعی) و بستر اجتماعی (امنیت مالی و محیطی) است.

کلید واژه: سالمندی موفق، به‏زیستن، سیاست‏گذاری اجتماعی، روش تحقیق ترکیبی، طراحی ابزار، سالمندان، ایران.

http://lib.uswr.ac.ir/ متن کامل :